Op de juiste manier bouwen aan vertrouwen

Vorige week publiceerde de Volkskrant een artikel over ‘het echte probleem voor burgers’; de betrouwbaarheid van de overheid. En net als binnen de politiek draait het succes van de te varen koers binnen het bedrijfsleven ook vooral om vertrouwen. Het vertrouwen dat we het morgen een stukje beter zullen doen dan vandaag. En dat gevoel wisselt.

In recente discussies over de politiek is één begrip alom vertegenwoordigd: vertrouwen. Bij elk politiek probleem van de afgelopen jaren– bijv. de toeslagenaffaire en de gaswinning in Groningen – wordt vooral belicht dat dit schadelijk is voor het vertrouwen van de burgers.

In de media werd dan ook in iedere berichtgeving rond de formatie van het nieuwe kabinet gretig melding gemaakt dat verschillende onderzoeken uitwezen dat burgers nog weinig vertrouwen hadden in de regering. Het herstellen van vertrouwen heeft dan ook een prominente plek binnen het coalitieakkoord gekregen. Maar is dat wel terecht?

Opinie: Betrouwbaarheid, niet vertrouwen, is het codewoord voor het nieuwe kabinet | De Volkskrant

Vertrouwen is vloeibaar

Wanneer we het hebben over vertrouwen is daarbij altijd een grote rol weggelegd voor de poortwachter; ‘gevoel’. Menselijke beslissingen, visies, standpunten en meningen komen namelijk voor het grootste gedeelte voort vanuit gevoel; waarbij rationalisering en feitelijke onderbouwing pas daarna komt. En dus in essentie slechts een soort bijrol vervult.

“Vertrouwen is cruciaal!” wordt vaak geroepen en zulke stellingen zijn niet nieuw, maar lijken de afgelopen jaren wel een enorme vlucht te hebben genomen. Daarentegen roepen ze ook veel twijfels op.

Uit onderzoek komt namelijk naar voren dat veel zorgen rond dalend politiek vertrouwen geheel onterecht zijn. Ieder jaar schommelt het burgervertrouwen op en neer. Wanneer je dit over een langere periode bekijkt is er echter nauwelijks een daling vast te stellen. Of zelfs helemaal geen daling. Het vertrouwen van de burgers blijkt dus over de jaren heen verrassend stabiel te zijn.

Bovendien is het onduidelijk waarom verlies in politiek vertrouwen dan precies zo schadelijk is. Het is namelijk veelzeggend dat alle antwoorden daarop vaag blijven, en ook wetenschappelijk onderzoek geen uitkomst biedt.

Dat wil overigens ook niet zeggen dat we zomaar kunnen aannemen dat vertrouwen onbelangrijk is. Maar de stelling dat vertrouwen cruciaal is, is minstens net zo overhaast genomen.

Wat is dan wel belangrijk?

Ieder mens wil zich in de kern betrokken voelen, serieus worden genomen en daarbij oprecht “gezien” worden. En hoe meer dit gevoel groeit, hoe meer het vertrouwen meegroeit.

Het is daarom niet zonder reden dat ‘participatie’ hoog op de agenda staat bij veel organisaties binnen het bedrijfsleven en vooral bij de overheid en gemeenten.

Participatie betekent actieve deelname. Het is afgeleid van de Latijnse woorden pars en cipere.

Participatie is in die sector een zeer actueel thema omdat de nieuwe Omgevingswet eraan komt. De Omgevingswet werd door premier Rutte in 2020 al aangekondigd als ‘de grootste wetgevingsoperatie sinds de vernieuwing van de Grondwet in 1848’. Daarbij komt er een participatieverordening. Dat is een wetgevende regeling op gemeentelijk niveau. Daarin staan voorschriften waaraan participatie wettelijk moet voldoen. Deze wet vervangt straks veel regels over wonen, infrastructuur, milieu en ruimte.

De kloof tussen burger en overheid moet kleiner

Als we ruimtelijke projecten als voorbeeld nemen bestaan er op dit moment verschillende vormen van participatie. Bewoners participeren via een ”inspraakprocedure” of de ”zienswijzenprocedure”. Echter leiden deze vormen van participatie in de praktijk helaas nog niet tot het gewenste resultaat.

Het is nog veelal zenden (”wat gaan we als gemeente doen”) en ontvangen (”wat vinden de bewoners ervan”) maar dit resulteert vaak niet in echte participatie. Of communicatie. Zelfs niet op de goedbedoelde informatieavonden.

De kloof blijft hetzelfde; ambtenaren blijven namelijk nog steeds denken langs de patronen van de huidige wetgeving of blijven de processen ‘op de oude manier’ uitvoeren. Daarmee blijft in de kern alles hetzelfde, alleen de verpakking verandert.

Nieuwe tijden vragen een nieuwe aanpak

Meer eenvoud, overzicht en transparantie in de wet- en regelgeving. Maar dat betekent direct ook een flinke systeemwijziging en fikse cultuurverandering voor bijv. overheden.

Momenteel wijst echter nog niets op de cultuurverandering die noodzakelijk is om participatie van utopische gedachte naar de dagelijkse gang van zaken te brengen. We blijven namelijk nog steeds hetzelfde gedrag vertonen in een ander jasje en geven daardoor slechts de schijn van participatie.

Participatie speelt een cruciale rol in de toekomst en dat vergt directe betrokkenheid (en meer eigen verantwoordelijkheid) van burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Hoe je dit als overheid of gemeente invult, is aan jou. Dat geeft aan de ene kant ruimte, creativiteit en een heleboel mogelijkheden. Aan de andere kant brengt het veel onzekerheid en vraagtekens met zich mee.

Het is een nieuwe realiteit waarmee overheden en burgers moeten leren omgaan.

Transparantie als randvoorwaarde

Door als gemeente projecten, data en andere relevante gegevens open te stellen kunnen burgers actief deelnemen aan de grote en complexe vraagstukken die overheden proberen in te vullen. Via deze co-creatie betrek je burgers eerder en uitgebreider bij het besluitvormingsproces.

Daardoor ontstaan er oplossingen die je als overheid zelf niet kan bedenken.

En die aanpak leidt tot een sterker bestuur. Betrokken burgers creëer je tenslotte door ze eerst meer te betrekken. Omdat je daar als overheid zelf beter van wordt, maar vooral omdat de burgers daar beter van worden. En dat straalt vertrouwen voor de toekomst uit.