De ruis op onze belangrijke beslissingen

Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman werd wereldberoemd met zijn bestseller ‘Thinking Fast and Slow’. Zijn onderzoek over de biases die onze besluiten beïnvloeden leverde hem als eerste psycholoog een Nobelprijs op. Maar nu is hij terug met een nieuw opzienbarend boek: Noise (Ruis).

Er zit namelijk heel veel ruis in alle complexe beslissingen die we nemen. Willekeurige factoren als het weer, ons humeur, vorige beslissingen of zelfs onze eetlust hebben grote invloed op de beslissingen die we nemen. En dat hebben we zelf niet eens in de gaten.

Wanneer we beslissingen nemen, vooral belangrijke beslissingen is onze overtuiging dat we helder denken, rationeel en logisch te oordelen en vervolgens een weldoordachte keuze maken. Maar zonder dat we ons daar bewust van zijn blijkt er veel ruis op de lijn te zitten.

Ruis in de praktijk

Hoe werkt deze ruis in de praktijk? Een grote verzekeraar wilde dit testen en liet hun professionele beoordelaars een aantal vooraf geselecteerde claims bekijken. En vergeleek vervolgens de beslissingen van deze beoordelaars.

Waren ze consistent en lagen ze in de buurt van elkaar? Dat zou je gezien hun ervaring en functie wel verwachten. De praktijk bleek echter anders.

De verschillen in beslissingen werd vooraf ingeschat op zo’n 5 tot 10% maar bleek in de praktijk op ruim 50% te liggen! Dit kostte het bedrijf naar schatting enkele honderden miljoenen dollars. Want als de premie te hoog lag ging de klant naar een ander bedrijf, maar als de premie te laag lag kostte dat het bedrijf ook weer veel geld.

Er zijn talloze van dit soort voorbeelden, maar de meest schrijnende komen uit het Amerikaanse strafrecht. Al in 1973 trok de rechter Marvin Frankel ten strijde tegen de ingrijpende verschillen tussen vonnissen voor vergelijkbare delicten. Bijv. een uitspraak bij twee mannen, beide met blanco strafblad, die werden veroordeeld voor het verzilveren van een valse cheque rond de 50 dollar. Daarbij kreeg de ene een gevangenisstraf van 15 jaar en de ander van slechts 30 dagen.

Uit een verder onderzoek bleek dat vonnissen na de lunch lichter uitvielen dan voor de lunch en dat vrouwelijke rechters vaak milder oordeelden dan hun mannelijke collega’s. Allemaal voorbeelden van ruis rond belangrijke beslissingen.  

Hoe tackle je ruis

Grote verschillen zoals de bovenstaande voorbeelden hebben o.a. geleid tot het opstellen van verplichtende richtlijnen in het rechtssysteem. Maar de tegenstand onder rechters bleek groot. Het werd gevoeld als een inbreuk op hun rechterlijke onafhankelijkheid. En het zou het hen onmogelijk worden gemaakt de juiste straf toe te kennen aan dat ene, unieke geval.

Echter, toen door deze weerstaand de status van richtlijn weer werd teruggebracht tot advies namen de grote onderlinge verschillen weer toe.

Die weerstand lijkt haast een zekerheid als het gaat om pogingen ruis te reduceren, door de invoering van richtlijnen en protocollen. Die zouden te weinig ruimte laten voor intuïtie, praktijkervaring of het weloverwogen oordeel. Maar ze blijken in de praktijk wel de optimale manier.

Voorbeeld: Als er tijdens een sollicitatieprocedure, een beoordelingscommissie of in een jury eerst een ‘rondje’ gemaakt wordt, blijkt het oordeel van de eerste sprekers van grote invloed te zijn op de oordelen van de rest van de groep. Dat soort dingen voorkom je door ieders mening van tevoren op papier te laten zetten. Zonder die voorzorgsmaatregel is de kans groot dat het oordeel beïnvloed wordt en dus in de praktijk anders uitpakt. Richtlijnen, protocollen en regels vastleggen is dus van belang wanneer je ruis wilt reduceren.

Ruis reduceren

Volgens Kahneman zelf kan ruis makkelijk bestreden worden, bijv. door meerdere mensen onafhankelijk iets te laten beoordelen en dan vervolgens het gemiddelde daarvan te nemen. Dat had bij die verzekeringsmaatschappij bijvoorbeeld een hoop ellende kunnen besparen.

Daarnaast helpt het als je vooraf criteria opstelt voor een beslissing, en al die criteria afzonderlijk waardeert, voor jij jezelf toe staat een oordeel te vellen of belangrijke beslissing te nemen. 

Ruis compleet wegnemen lukt niet, maar met duidelijke richtlijnen, protocollen en regels kan je het wel een flink stuk reduceren.